Hiện nay, khi thực hiện công tác điều tra, truy tố và xét xử, cơ quan tố tụng thường phải trưng cầu giám định pháp y về tổn hại sức khỏe nhiều lần cho một vụ việc, bao gồm giám định lần đầu, giám định lại và giám định hội đồng để kết luận về mức độ tổn thương cơ thể cho nạn nhân trong các vụ án. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, khi thành lập Hội đồng giám định, mặc dù do Bộ Y tế ra quyết định thành lập và Viện Pháp y quốc gia là đơn vị trực thuộc Bộ và có chức năng hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra nghiệp vụ pháp y đối với các tổ chức giám định pháp y trong toàn quốc, nhưng trong thực tế, không phải lúc nào Viện Pháp y quốc gia cũng được biết…
Chỉ biết khi đã có kết quả giám định hội đồng
Vì tranh nhau hành khách mà hai nhân viên của hai nhà xe hoạt động trên địa bàn tỉnh Y. đã thượng cẳng chân hạ cẳng tay với nhau, rồi đi đến kết cục người thành nạn nhân, kẻ thành bị can. Nhưng sự rắc rối nào đã dừng lại ở đó. Theo kết quả giám định lần đầu của Trung tâm Giám định pháp y tỉnh thì tỷ lệ thương tích của nạn nhân là đủ để khởi tố vụ án hình sự. Không đồng ý với kết quả này, bị can đã khiếu nại để được giám định lại. Viện Pháp y quốc gia đã thực hiện giám định lại, hội chẩn toàn Viện và kết quả là tỷ lệ thương tích của người nạn nhân chỉ ở dưới mức khởi tố theo quy định. Nhưng, giờ thì lại đến lượt nạn nhân không nhất trí với kết quả giám định lại của Viện Pháp y quốc gia và khiếu nại. Trên cơ sở này, Công an tỉnh Y. đã trưng cầu Viện Pháp y quân đội thực hiện việc giám định lần 2. Theo luật định, để thực hiện giám định lần 2 nhất thiết phải thành lập Hội đồng Giám định pháp y. Theo quy định của luật, Bộ Y tế đã ra quyết định thành lập Hội đồng và điều đáng nói là Viện Pháp y quốc gia là đơn vị trực thuộc Bộ và có chức năng hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra nghiệp vụ pháp y đối với các tổ chức giám định pháp y trong toàn quốc nhưng không hề được biết tí thông tin nào xung quanh việc thành lập Hội đồng này. Chỉ đến khi có kết quả của giám định lần 2 thì Viện Pháp y quốc gia mới được biết.
“Đây chỉ là một trong rất nhiều vụ việc liên quan đến vấn đề thành lập Hội đồng Giám định mà bỗng dưng vai trò của Viện Pháp y quốc gia bị “gạt” ra ngoài một cách khó hiểu như vậy” – ông Phạm Xuân Toàn, Phó Viện trưởng phụ trách Viện cho biết. Theo ông Phạm Xuân Toàn, việc phải giám định lại lần 2 do Hội đồng Giám định thực hiện là không hiếm trong hoạt động giám định pháp y. Bởi các vụ án hiện nay rất phức tạp, đồng thời quá trình giám định cũng có những kết luận khác nhau phụ thuộc vào: thời điểm giám định; theo kinh nghiệm chuyên môn của giám định viên; điều kiện kỹ thuật của cơ sở giám định… Những yếu tố này đã khiến cho bản kết luận giám định của các cơ sở giám định khác nhau thường mâu thuẫn về kết quả, dẫn đến phải giám định lại lần 2 do Hội đồng Giám định thực hiện.
Cần có sự thống nhất trong thực hiện luật
Sự thống nhất này vốn dĩ đã được quy định trong luật, chỉ có điều trên thực tế có thực hiện đúng hay không mà thôi, theo ông Toàn. Cụ thể, quy định tại Điểm d Khoản 1 Điều 3 Nghị định 85/2013/NĐ-CP quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Giám định tư pháp cho thấy Viện Pháp y quốc gia có chức năng nhiệm vụ: “Hướng dẫn, chỉ đạo, kiểm tra về nghiệp vụ pháp y đối với các tổ chức giám định pháp y trong toàn quốc theo quy định của Bộ Y tế”. Tại các Điều 5,9 và 10 của NĐ 85 quy định Viện Pháp y quân đội thuộc Bộ Quốc phòng, Viện Khoa học hình sự Bộ Công an và Phòng Kỹ thuật hình sự thuộc Công an cấp tỉnh có trách nhiệm báo cáo ngành chủ quản, Bộ Tư pháp, Bộ Y tế và “đồng thời gửi báo cáo về Viện Pháp y quốc gia”.
Còn Khoản 1 Điều 30 của Luật Giám định tư pháp thì quy định trong trường hợp có sự khác nhau giữa kết luận giám định lần đầu và kết luận giám định lại về cùng một nội dung giám định thì việc giám định lại lần thứ hai phải do Hội đồng giám định thực hiện. Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ quản lý về lĩnh vực cần giám định quyết định thành lập Hội đồng để thực hiện giám định lại lần thứ hai. Với lĩnh vực giám định pháp y thì đây chính là Bộ trưởng Bộ Y tế. “Luật quy định là vậy nhưng hiện nay có không ít trường hợp thành lập Hội đồng giám định do Bộ trưởng Bộ Y tế quyết định mà Viện Pháp y quốc gia không hề được biết, được thông tin. Dù rằng Viện được trực tiếp Chính phủ và Bộ Y tế giao nhiệm vụ là đơn vị đầu ngành Pháp y trong cả nước, thực hiện vai trò kiểm tra, giám sát và chỉ đạo chuyên môn nghiệp vụ công tác pháp y các đơn vị pháp y trong toàn quốc” – ông Toàn cho biết.
Được biết, để nhằm giải quyết vấn đề này, Viện Pháp y quốc gia có công văn gửi Bộ Y tế trong đó nêu quan điểm rằng thực tế thành lập các Hội đồng Giám định pháp y và việc tiến hành giám định pháp y lần 2 như hiện nay còn rất thiếu thống nhất giữa các cơ quan, tổ chức pháp y. “Chúng tôi đề nghị lãnh đạo Bộ Y tế có chỉ đạo việc ra quyết định thành lập các Hội đồng Giám định lại lần 2 nên có ý kiến tham gia của Viện Pháp y quốc gia (kể cả với những vụ việc đã được giám định lại lần một tại Viện) để đảm bảo sự thống nhất trong thực hiện, không gây khó khăn cho cơ quan tố tụng trong việc sử dụng các bản kết luận giám định, cũng như xói mòn niềm tin của xã hội đối với hoạt động giám định phục vụ tố tụng, bảo vệ công lý” – ông Phạm Xuân Toàn nhấn mạnh.